Fransız Devrimi ve Sanayi Devriminin ardından endüstride hızlı bir gelişme yaşanmıştır. Gelişmenin bu kadar hızlı olmasının, bilinçsiz tüketim ve nüfus artışının beraberinde getirdiği en önemli sorunlardan biri de çevre kirliliğidir. Bu sebeple çevre kirliliğinin önüne geçmek tüm dünya da zorunluluk haline gelmiştir.

En önemli kirlilik konularından biri ise su kirliliğidir. Endüstriyel ve evsel atık suların arıtılmadan akarsulara, dere yataklarına veya doğaya verilmesi çevre sağlığı açısından tehlikelidir. Çevre mühendisliği çalışma alanlarında atık suların arıtımı konusu bir hayli önem kazanmıştır. Birçok sektörde olduğu gibi atık su arıtma tesislerinde yapılan çalışmalarda da iş kazaları ve meslek hastalıklarına sıkça rastlanmaktadır. Yaşanılan iş kazalarının ve meslek hastalıklarının insanlar üzerinde bırakmış olduğu üzüntü, keder, bunalım gibi durumlar birçok insanı olumsuz etkileyen durumların başında gelmektedir. İş sağlığı ve güvenliği hakkında alınacak önlemler, işkoluyla alakalı yapılacak eğitimler, çalışan kişilerin algı seviyelerinin arttırılmasına yönelik çalışmalar, yaşanabilecek kazaların, hastalıkların, sakatlıkların önüne geçmesine katkı sağlayacaktır.

Ahmet Murat ATAV

Çevre Mühendisi

Ülkemizde, yapılan atıksu arıtma/ön arıtma tesislerinin çalıştırılması ve bakımlarının yapılması sırasında ciddi kaza ve olayların meydana gelmesiyle bu alanda da iş sağlığı ve güvenliği hususunda çalışmalar yapılmaya başlanmıştır.

Atık su arıtma tesisinde kullanılan ana ekipmanlar kimyasal tankları, atıksu arıtma tankları, pompalar, elektrik panoları, boru hatları, filtre presler ve karıştırıcı milller olarak sayabiliriz. Atık su arıtma tesislerinde kazalar genellikle rutin çalışmalar ve bakım sırasında görülebilmektedir. Önemli tehlike olarak kimyasal dozaj pompasını görebiliriz. Basma hattında çatlak vb olması durumunda kimyasal sıçraması önemli bir riski oluşturur.

Arıtmada kullanılan plastik tanklar özellikle mevsim geçişlerinde sıcak-soğuk etkisiyle ve güneş altında kalması nedeniyle çatlayabilmektedir. Kimyasal tanklarının ve atık su çöktürme tankının plastik olması tehlikelerden bir diğeridir. Kimyasal taşıyan boru hatlarının özellikle bağlantı noktalarında tıkanıklıklar ya da deformasyonlar meydana gelebilmektedir. Düzenli bakım olmaması ya da fark edilememesi ciddi kazalara sebep olabilir. Bu durumda arıtma tesisinin üzeri sundurma vb. malzemelerle kapatılarak güneş ışığı maruz kalması engellenmesi hem tesisin ömrünün uzun olması hemde meydana gelebilecek kazaların önlenmesinde önemli bir rol oynayacaktır. Kimyasalların taşındığı boru hatlarının tıkanmaması için özellikle kış aylarında boru içinde kimyasal bırakılmamalıdır. Hat kapatılmadan önce boru içerisinden su geçirilerek hat boş bırakılarak kapatılmalıdır. Dozaj pompalarının bakımları, sökme işlemleri yapılmadan pompalara su bastırılarak hat içerisinde kimyasal temizlenmeli böylece bakım ve sökme işlemleri sırasında kimyasal maddeye temas önlenebilir.

Karıştırıcı millerin arızası durumlarında tankların içine girilmesi tehlikeli bir durumdur.  Ağır millerin personel tarafından elle sökülüp çıkarılması ergonomi açısından çalışanları zorlayabilecek bir iştir. Ayrıca enerji bağlantısı kesilmeden yapılan işlerde yanlışlıkla karıştırıcının çalıştırılması durumunda bakım işini yapan personele karıştırıcı pervanelerinin çarpması ile ciddi kazalar meydana gelebilemektedir. Karıştırıcı millerin bakımı için personelin tek başına bakım yapmasına izin verilmemeli, elektrik bağlantısı kesilmeli emniyet kilitleri kullanılmalıdır. Ardından miller taşınması için vinç, transpalet vb kullanılması sağlanmalıdır. Bu hususta talimatlar oluşturulmalı ve eğitimler verilmelidir.

Tüm ekipmanlar elektrik enerjisi ile çalışmaktadır. Bu durum elektrik kaynaklı tehlikeleri de beraberinde getirmektedir.  Bakım arıza vb durumlarda elektrik enerjisi kesilmeden çalışma yapılması,  panoların kapaklarının açık tutulması, elektrikle çalışan ekipmanların kablolarında deformasyon olması, acil stop butonlarının çalışmaması, yalıtım olmayışı, yetkisiz personelin müdahalesi gibi sebeplerden elektrik çarpması, patlama, yangın gibi olayların yaşanma ihtimali mevcuttur. Elektrik kaynaklı bakımlarda ana bağlantı kesilmeli,  çalışma yapılan alana ikaz levhaları asılması sağlanmalı. Panoların önünde yalıtkan paspaslar olmalı ve yetkili personele yalıtımlı kişisel koruyucu donanımların verilmesi sağlanabilir.

Arıtma tesislerinde ki en önemli tehlikelerden biri kimyasallardır. Kimyasal taşınması, transferi, hazırlanması ve kullanımı anında önemli riskler ortaya çıkmaktadır. Aşındırıcı kimyasallar ile çalışıldığında mutlaka gerekli koruyucu ekipmanlar ile birlikte çalışılmalıdır. Atıksu arıtma tesislerinde en çok kullanılan kimyasallardan biri olan polielektrolit toz halde temin edilmektedir. Polielektrolit su ile birleştiğinde kaygan bir hal almaktadır. Polielektrolit hazırlanması esnasında yer dökülmesine çok dikkat edilmelidir. Çünkü yere dökülen toz polieltrolit su ile birleştiğin ciddi kaygan bir zemin oluşturmaktadır. Buda iş kazalarına zemin hazırlamaktadır. Kimyasal çözeltisi hazırlanması hususunda kimyasalların güvenlik bilgi formlarında yer alan bilgiler dikkate alınarak talimatlar oluşturulmalı, personele uygun kişisel koruyucu donanımlar verilerek talimatlara uygun çözelti hazırlanması sağlanmalı. Tüm bu riskleri ortadan kaldırabilmek adına çözelti halinde kimyasal alınması sağlanabilir.

Arıtma tanklarının kontrolleri için çeşitli platformlar ve merdivenler mevcuttur. Personeller gün içinde çeşitli kontroller için bu platformlara çıkmaktadır. Bu durum yüksekte çalışma kaynaklı tehlikeleri beraberinde getirmektedir. Platform tasarımlarının hatalı olması, korkulukların iş güvenliği standartlarına uygun olmaması, personelin yüksekte yapacağı güvensiz hareketler yüksekte çalışma tehlikesi başlığında incelenmesi gereken hususlardır. Platformların ve boru geçişlerinin düzeni ve tasarımı gözden geçirilip gerekli düzenlemelerin tadilatların yapılması sağlanabilir. Personele güvensiz hareketlerin yaratabileceği riskleri anlatan eğitimler verilmelidir.